ابورغال (بازمانده قوم ثمود)اَبورغال، شخصیت افسانه‌ای عرب از قبیله ثقیف و از بازماندگان قوم ثمود می‌باشد. ۱ - نام ابورغال در منابعنام او را به اختلاف، زید بن مخلّف [۱]
یاقوت، بلدان، ج۲، ص۷۹۴۹.
و قسیّ بن منبّه آورده‌اند [۲]
ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۴، ص۷۶، بولاق، ۱۲۸۵ق.
در حالی که به گفته ابن کلبی ، قسی بن منبّه نام ثقیف غلام ابورغال بوده است. [۳]
ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۴، ص۷۴، بولاق، ۱۲۸۵ق.
۲ - روایات درباره زندگی ابورغالدرباره زندگی او نیز روایات گوناگونی آمده است: عده‌ای او را از پیروان صالح پیامبر و از بزرگان طائف [۴]
جاحظ، عمرو بن بحر، ج۶، ص۱۵۶، الحیوان، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۸ق/ ۱۶۹م.
[۵]
ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۴، ص۷۴، بولاق، ۱۲۸۵ق.
شمرده و بعضی غلام شعیب بن ذی مهدم دانسته‌اند [۶]
بلاذری، احمد ابن یحیی، ج۱، ص۲۵ ـ ۲۶، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
که مأمور رسیدگی به امور صدقات اموال و جمع‌آوری مالیات بود و به سبب سرپیچی از دستور صالح و ستمگری و سختگیری در اخذ مالیات، دچار بلای آسمانی گشت و یا به قولی به دست مردم کشته شد. [۸]
بلاذری، احمد ابن یحیی، ج۱، ص۲۵ ـ ۲۶، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
[۹]
یاقوت، بلدان، ج۲، ص۷۹۴۹.
به روایتی دیگر، ابورغال از سوی مردم طائف به راهنمایی ابرهه در حمله به مکه برگزیده شد و در میان راه در محلی به نام مغمّس درگذشت. [۱۰]
ابن هشام، عبدالملک، ج۱، ص۳۱، سیرة النبی، به کوشش محمد محیی الیدن عبدالحمید، قاهره، مطبع‌ة المدنی.
۳ - فرمایش پیامبر درباره ویبا این‌همه روایت کرده‌اند که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، در جنگ تبوک بر سر راه طائف ، در محلی به نام حجر، با اشاره به داستان معجزه خواستن قوم ثمود از صالح، مردم را از معجزه خواستن از انبیاء نهی کرد و فرمود: چون قوم ثمود از دستور خداوند سرپیچیدند. بلا بر آنان نازل شد و همگی را نابود ساخت، مگر مردی که در حرم خداوند بود و از بلا مصون ماند و او نیز چون از حرم بیرون آمد، در همین‌جا دچار عذاب الهی و بلای آسمانی شد وهلاک گردید و همین‌جا به خاک سپرده شد. پرسیدند: او که بود؟ فرمود: ابورغال. [۱۲]
احمد بن حنبل، مسند، ج۳ ـ ۴، ص۲۹۶، استانبول، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
[۱۳]
ازرقی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۳۳، اخبار مکه، به کوشش رشدی صالح ملحس، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
[۱۴]
ابوداوود، سلیمان بن اشعث، ج۳، ص۴۶۴ ـ ۴۶۵، سنن، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، مصر.
۴ - سنگسار کردن قبر ابورغالنیز گفته‌اند که پیامبر دستور داد، قبر او را سنگسار کنند و سنگ زدن بر قبر ابورغال بعدها نزد عرب، چنان معمول شد که به اشعار و مثلها راه یافت. [۱۵]
حسان بن ثابت، دیوان، ج۱، ص۱۶۸، به کوشش ولید عرفات، لندن، ۱۹۷۱م.
[۱۶]
جریر بن عطیه، دیوان، ج۱، ص۳۴۲، بیروت، دارصادر.
[۱۷]
جاحظ، عمرو بن بحر، ج۶، ص۱۵۷، الحیوان، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۸ق/ ۱۶۹م.
[۱۸]
مسعودی، مروج الذهب، ج۱، ص۵۳ ـ ۵۴، به کوشش یوسف داغر، بیروت ۱۳۸۵ق/ ۱۹۶۵م.
قبر ابورغال در محلی «ذات عرق» و «البستان» که «الغمیر» نامیده می‌شود، واقع شده است. [۱۹]
علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۷۰م.
ابن کثیر با توجه به اختلاف روایات درباره چگونگی مرگ ابورغال، احتمال داده که وی با نیای بزرگش که قبر او را نیز سنگ می‌زدند، خلط شده باشد. ۵ - خصوصیات اخلاقی ابورغالابورغال را مردی بسیار ستمگر خوانده اند [۲۱]
جاحظ، عمرو بن بحر، ج۶، ص۱۵۶، الحیوان، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۸ق/ ۱۶۹م.
[۲۲]
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، ج۱، ص۹۱، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
و برخی محققان [۲۳]
علی، جواد، ج۴، ص۱۵۰، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۷۰م.
برآنند که ستمگری و قساوت در دوران اسلام به او نسبت داده شده و این قساوت و بی رحمی‌های حجاج بن یوسف ثقفی ، حاکم عراق در دوران بنی امیه و دیگر ثقفیان ارتباط دارد.۶ - فهرست منابع(۱) ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م. (۲) ابن کثیر، البدایه. (۳) ابن منظور، لسان. (۴) ابن هشام، عبدالملک، سیرة النبی، به کوشش محمد محیی الیدن عبدالحمید، قاهره، مطبع‌ـة المدنی. (۵) ابوداوود، سلیمان بن اشعث، سنن، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، مصر. (۶) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بولاق، ۱۲۸۵ق. (۷) احمد بن حنبل، مسند، استانبول، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م. (۸) ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه، به کوشش رشدی صالح ملحس، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م. (۹) بلاذری، احمد ابن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م. (۱۰) جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۸ق/ ۱۶۹م. (۱۱) جریر بن عطیه، دیوان، بیروت، دارصادر. (۱۲) حسان بن ثابت، دیوان، به کوشش ولید عرفات، لندن، ۱۹۷۱م. (۱۳) طبری، تاریخ. (۱۴) علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۷۰م. (۱۵) مسعودی، مروج الذهب، به کوشش یوسف داغر، بیروت ۱۳۸۵ق/ ۱۹۶۵م. (۱۶) یاقوت، بلدان. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابورغال»، ج۵، شماره۲۱۷۲. |